ΠΑΛΜΕΤΗ ΤΑΦΚΟΣ
(missing english version)
Ονομασία: Παλμέτη τάφκος (Πλατ./ντ.)
Είδος καρστικής μορφής: Βάραθρο
Τόπος
Νομός: Ηρακλείου
Δήμος: Τυλίσσου
Χωριό: Αστυράκι
Ορεινό συγκρότημα: Ψηλορείτης, ύψωμα Ψηλή Πούπα (υπώρειες)
Τοποθεσία: Καπνιστό
Υψόμετρο: 498 μ.

Σπηλαιογραφία
Διαστάσεις: Βάθος 35μ.
Στοιχεία εισόδου: Πόρος ελλειπτικής διατομής, διαστάσεων 7 x 2μ.
Περιγραφή: Εντυπωσιακό βάραθρο, περισσότερο λόγω του μεγάλου ανοίγματος του πόρου του και όχι τόσο για το βάθος ή το διάκοσμό του. Στον πυθμένα, κάτω ακριβώς από τον πόρο, έχει σχηματιστεί λόφος από χώματα, πέτρες και άλλα υλικά, ύψους 2 περίπου μέτρων. Στα -30μ. διαμορφώνεται μια μεγάλη σχετικά αίθουσα, διαστάσεων 20 x 9μ. Στο δυτικό τμήμα της, μετά από μικρή αναρρίχηση πάνω σε βράχια 3 περίπου μέτρων, ανοίγεται και δεύτερο πηγάδι βάθους 15-20μ. στον πυθμένα του οποίου συγκεντρώνεται μεγάλη ποσότητα αργίλλου και, ανάλογα με την εποχή, νερό.
Λιθωματικός διάκοσμος: Μία μόνο λιθωματική λεκάνη στο δάπεδο του δεύτερου πηγαδιού.

Γεωλογία
Σχηματισμός / προέλευση: Το σπήλαιο ανοίγεται μέσα σε ασβεστόλιθους και δολομίτες Ιουρασικού της Τρίπολης. Αναπτύσσεται ως βάραθρο λόγω της ανύψωσης όλης της οροσειράς.
Στοιχεία υδρολογίας: Το σπήλαιο είναι αποδέκτης μικρών εισροών νερού που συγκεντρώνονται κατά τις υγρές περιόδους του έτους στις υπόγειες κοιλότητες των υπόβουνων του Στρούμπουλα.

Ανθρωπολογικά στοιχεία
Ο πιο γνωστός θρύλος συνδέει το βάραθρο με τον καπετάν Παλμέτη που έδωσε και το όνομά του στο σπήλαιο. Σύμφωνα με το Μιχαήλ Μανιουδή(+) (γραμματικό της κοινότητας Αστυρακίου) στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ο Παλμέτης είχε καταστρέψει πολλούς Τούρκους και τους εξαφάνιζε στον τάφκο. Όταν οι Τούρκοι ανακάλυψαν πού γινόταν η εξαφάνιση, προσπάθησαν και συνέλαβαν τον Παλμέτη, τον μετέφεραν στο τάφκο και τον υποχρέωσαν να πηδήξει πάνω από το άνοιγμά του. Ο Παλμέτης όμως με τη σβελτάδα που είχε πέρασε το άνοιγμα, αλλά κρεμάστηκε σε μια ταμηθυά(++). Τότε ένας Τούρκος με το σπαθί του χτύπησε την ταμηθυά, έκοψε το κλαδί και ο Παλμέτης έπεσε και σκοτώθηκε.


Ιστορικό εξερεύνησης
Ήταν ανέκαθεν γνωστό στους ντόπιους της περιοχής. Καταγράφηκε από τον Ε. Πλατάκη στο έργο του «Σπήλαια και άλλαι καρστικαί μορφαί της Κρήτης» με κωδικό 858. Εξερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1977 από Γάλλους σπηλαιολόγους του συλλόγου GRESPA στο πλαίσιο της αποστολής «Minotaur '77»(+++).


(+) Πλατάκης, 1973: Δ.Κ. 858.
(++) Ταμηθυά: ιδίωμα για τοπικό φυτό.
(+++) Beau, 1977: 12, 14, 15.