ΜΕΓΑΛΟ ΨΗΣΤΡΑΚΙ

(missing english version)
Ονομασία: Μεγάλο Ψηστράκι (ντ.)
Είδος καρστικής* μορφής: Σπηλαιοβάραθρο*
Τόπος
Νομός: Ηρακλείου
Δήμος: Τυλίσσου
Χωριό: Γωνιές
Ορεινό συγκρότημα: Ψηλορείτης, Γωνιανό αόρι Τοποθεσία: Πίσω Λαγκός(+) της Συκιάς
Υψόμετρο: 985μ.

Σπηλαιογραφία
Διαστάσεις: Συνολικό μήκος διαδρομών 79μ. Βάθος 140μ.
Στοιχεία εισόδου: Πόρος ημικυκλικής διατομής, διαστάσεων 3 x 1,5μ.
Περιγραφή: Ένα από τα πιο εντυπωσιακά και στολισμένα σπηλαιοβάραθρα του Ψηλορείτη. Το πρώτο πηγάδι, 60 περίπου μέτρων, καταλήγει σε αίθουσα ο πυθμένας της οποίας είναι καλυμμένος από παχιές στρώσεις αργίλλου* με μικρές συγκεντρώσεις νερού. Την αίθουσα αυτή (μήκους 25μ., πλάτους 15μ. και ύψους 5-6μ.) διαδέχεται μια δεύτερη μήκους 50 περίπου μέτρων, η οποία είναι από τις πιο εντυπωσιακές σε σπήλαια της Κρήτης. Εκτός του ότι είναι στολισμένη με πλουσιότατο σπηλαιοδιάκοσμο ποικίλων μορφών, στο δάπεδό της υπάρχουν λίμνες που προκαλούν αντανακλάσεις χρωμάτων και σχηματισμών, δημιουργώντας άκρως εντυπωσιακές εικόνες. Από μικρό πέρασμα στο τέρμα της τελευταίας αίθουσας (από όπου φαίνεται ότι υπερχειλίζουν τα νερά των λιμνών όταν αυξάνεται η στάθμη τους) συνεχίζεται το ανάπτυγμα του σπηλαίου μέσα από άλλο ένα πηγάδι βάθους 90μ. που καταλήγει σε μικρή αίθουσα. Μικρό ανηφορικό πέρασμα σε πλάγιο τοίχωμα της τελευταίας οδηγεί σε ένα μικρό θάλαμο όπου και κλείνει το σπήλαιο.
Σε απόσταση μερικών μέτρων από την είσοδο του σπηλαίου ανοίγεται και άλλο βάραθρο με το όνομα 'Μικρό Ψηστράκι' (τοπωνύμιο ντόπιων(++)), βάθους 65μ. Τα δύο βάραθρα έχουν αναπτυχθεί παράλληλα, κατά μήκος ρήγματος* της περιοχής.
Λιθωματικός* διάκοσμος: Πλουσιότατος και πολύ εντυπωσιακός διάκοσμος που συγκεντρώνεται επί το πλείστον στη μεγάλη αίθουσα με τις λίμνες. Επικρατέστερες μορφές του είναι οι ρευματόλιθοι*, οι κουρτίνες*, οι λιθωματικές λεκάνες*, οι σταλακτίτες* και οι σταλαγμίτες*, τα κοραλλοειδή*, οι κολόνες* κ.ά.

Γεωλογία
Σχηματισμός/προέλευση: Το σπήλαιο αναπτύσσεται σε ασβεστόλιθους* και δολομίτες* Ιουρασικού* της Τρίπολης* και πιθανόν πάνω σε κάποιο από τα ρήγματα* Βορρά - Νότου της περιοχής.

Στοιχεία υδρολογίας: Στο βάραθρο υπάρχει σταγονορροή την περίοδο των βροχοπτώσεων και εισροή νερού από διάφορα σημεία στο επίπεδο των λιμνών, στα - 60 περίπου μέτρα.

Ανθρωπολογικά στοιχεία
Το όνομα του σπηλαίου λέγεται ότι προέρχεται από ένα κοίλωμα που υπάρχει κοντά σε αυτό, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι βοσκοί για να μαγειρεύουν, διότι ήταν προστατευμένο από τον καιρό(+++).

Ιστορικό εξερεύνησης
Ήταν ανέκαθεν γνωστό στους ντόπιους κτηνοτρόφους της περιοχής. Εξερευνήθηκε και χαρτογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1990 από το Τ.Κ. ΕΣΕ(++++).




(+) Σύμφωνα με το Νίκο Ε. Παντερή, 15.10.2008.
(++) Δ.Ε.Σ.Ε. τόμος ΧΧ, 1989-1992: 181, 184. Στην εν λόγω πηγή το όνομα του σπηλαίου αναφέρεται ως 'Πίσω Λαγκό'. Σύμφωνα με μαρτυρία ωστόσο του κατοίκου Γωνιών, Νίκου Ε. Παντερή, η ονομασία του σπηλαίου είναι 'Μικρό Ψηστράκι'.
(+++) Δ.Ε.Σ.Ε. τόμος ΧΧ, 1989-1992: 155-159.
(++++) Όπ. παραπάνω.